PROVERB AND SAYING
Absence makes the heart grow fonder.
1. Absence sharpens love, presences strengthens it.
2. Absence in body, but present in spirit.
3. Accident will occur in the best regulated fami-lies.
4. Action in proper fruit of knowledge.
5. Action speaks louder than words.
6. Adversity flatters no man.
7. Adversity is a great school master.
8. Adversity comes with instruction in its hand.
9. Adversity is a touchstone of virtue.
10. Adversity makes the man wise, not rich.
11. Adversity makes strange bedfellows.
12. Advice whispered in the ear is not worth.
13. Advice when most needed is least heeded.
14. Afflictions are sent to us by God for our good.
15. Afraid of his own shadow.
16. After dinner sit awhile, after super walk a mile.
17. After rain comes fair weather.
18. After a storm comes calm.
19. All are not hunters who blow the horn.
20. All are not saints go to church.
21. All are not thieves that dogs bark at.
22. All are not friends that speak us fair.
23. All bad flesh smells alike.
24. All cats are grey in the dark.
25. All doors are open to courtesy.
26. All feet treat not in one shoe.
27. All the future exists in the past.
28. All good things come to an end.
29. All growth that is not towards virtue is growing to decay.
30. All happiness is in mind.
31. All is not gold that glitter.
32. All may being at a war, few can in it.
33. All meat pleases not all mouths.
34. All men can not be masters.
35. All things are possible with god.
36. All things are easy, that are done willingly.
37. All truths are not to be told.
38. All things are obedient to money.
39. All work and no play make Jack a dull boy.
40. All men must die.
41. All wisdom you gain you will pay all in pain.
42. Alms never make poor.
43. Although it rains, leave not away thy wa-tering pot.
44. Ambition makes people diligent.
45. Among the blind, the one- eye man is a king.
46. Anger and haste hinder good counsel.
47. Anger dies quickly with a good man.
48. Anger begins with folly, and end with re-pentance.
49. Anger ends in cruelty.
50. Anger has no eye.
51. Anger is short madness.
52. Anger punishes itself.
53. Apparel makes the man.
54. Appearances are deceptive.
55. The apple on the other side are the sweetest.
56. An army of stages by a lion would be more formidable than one of the lions led by a stag.
57. An arrow shot up right fall on the shorter head.
58. Art has no enemy but ignorance.
59. Art is long, life is short.
60. Art improve nature.
61. An artist lives every where.
62. As a man sows, so shall be reap.
63. As a tree falls, so shall it lies.
64. As a wolf is like a dog, so a flatterer is like a friend.
65. As you your bed you must lie on it.
66. As a man lives, so shall be die.
67. Ask no questions and you will be told no lie.
68. An ass endures his burden but not more than his burden.
69. The ass of many owners is eaten by wolves.
70. Ass loaded with gold still eat thistles.
71. At every hour death is near.
72. Avoid evil and evil avoid you.
73. A babe in the house is a well-spring of pleasure.
74. A bad bush is better than an open field.
75. A bad compromise is better than a good lowsuit.
76. Bad habits gather by unseen degree.
77. A bad shearer never had a good sickle.
78. A bad workman quarrels with his tools.
79. A bald head is soon shaven.
80. A banker is the man who loans you an umbrella when the weather is fair, and take a way from you when it rains.
Barking fog seldom bite.
81. A barley-corn is better than a diamond to a cock.
82. Bashfulness is an enemy to poverty.
83. Be a friend to thyself and others will be-friend thee.
84. Beards about the neck and the devil in the heart.
85. Beard creates lice not brain.
86. Beauty lies in the love eyes.
87. Beauty and honesty seldom agree.
88. Beauty is in the eyes of the beholder.
89. Beauty is only skin-deep.
90. Beauty may have fair leaves, yet bitter fruits.
91. Beauty opens locked door.
92. Beauty without virtue is a flower without perfume.
93. Beauty is transient, virtue is lasting.
94. Beauty but a blossom.
95. Beauty is truth, is beauty.
96. Beauty is potent, but money is omnipotent.
97. Beauty will busy no beef.
98. Bees that have honey in the mouth have stings in their tails.
99. Before the morning is a way praise not the glory of the day.
100. Before you choose a friend eat a bushel of salt with him.
101. Be quick to hear but slow to speak.
102. Be slow in choosing a friend eat a bushel of salt with him.
103. Be swift to see and hear but slow to speak.
104. Beg from beggars and you will never be rich.
105. A beggar can never bankrupt.
106. Beggar bags are bottomless.
107. Beggar cant be choosers.
108. The beggar may sing before a thief.
109. Believe nothing of what you and only half of what you see.
110. Believe only half what you hear.
111. The belly carries legs.
112. The belly teaches all art.
113. The belly is not filled with fair words.
114. Benefits make a man a slave.
115. The best companions are the best books.
116. The best fish swim near bottom.
117. The best defense is offence.
118. The best is behind.
119. Better fearful end than fear without end.
120. Better an opened enemy than a false friend.
121. Better beg than steal.
122. Better give a shilling than lend and lose half a crown.
123. Better to have an eye than be blind alto-gether.
124. Better a little loss than a long sorrow.
125. Better know nothing than half.
126. Better a glorious death than a shameful life.
127. Better suffer the truth than prosper by falsehood.
128. Better than foot slip than tongue.
129. Better an egg today than a hen tomorrow.
130. Better be a lone than in a bad company.
131. Better be than break.
132. Better be born lucky than rich.
133. Better deny at once than promise long.
134. Better lat than never.
135. Better one eye than stone blind.
136. Better one small fish than an empty dish.
137. Better pay the butcher than the doctor.
138. Better risk a litter than the doctor.
139. Better go to heaven on rag than to hell on embroidery.
140. Better have than wish.
141. Better never begin than never to make an end.
142. Better be envied than pitied.
143. Better be an old –mans darling, than a young mans slave.
144. Better reign in hell than serve in heaven.
145. Better speak truth rudely, than lie correctly.
146. Better to pay and have little than much and be in debt.
147. Better unborn than unbred.
148. Better out of world than out of fashion.
149. Better die with honor than live with shame.
150. Better suffer ill than do ill.
151. Better the last smile than the first laughter.
152. Better untaught than ill-taught.
153. Better fill a man's belly than his eyes.
154. Better unborn than untaught.
155. Better pass a danger once than be always in fear.
156. Better sit still than rise and fall.
157. Better be head of dog than the tail of a lion.
158. Between promising and performing a man may marry his daughter
159. Beware of a silent dog and still water.
160. Beware of the forepart of a woman, the hint part of a mule and all sides of a priest.
161. A bird in hand is worth two on the bush.
162. A bird is known by its note and a man by his word.
163. Birds of a feather flock together.
164. Birds once snared fear all bushes.
165. Birds are entangled by their feet and men by their tongues.
166. A bit in the morning is better than nothing all day.
167. Bitter pills may have blessed effects.
168. A black crow thinks her own birds while.
169. Black hen lays a white egg.
170. A blasé cat makes a proud mouse.
171. Blessed are the peacemakers.
172. Blessings are mot valued till they are gone.
173. A blind man cannot judge colors.
174. Blood is thicker than water.
175. Blood will tell.
176. Blood will have blood.
177. Blow first and sip afterwards.
178. A boaster and a liar are cousins.
179. A body is more dressed than the soul.
180. A book is the only immortality.
181. Books and friends should be few but good.
182. Borrowed garments never fit well.
183. The boughs that bear most hang lowest.
184. Boys will be men.
185. Brave actions never wanted a trumpet.
186. Breed will tell.
187. Bring a cow to the hall and she will run to the byre.
188. The bull must be taken by the horns.
189. A bully is always a coward.
190. A bull never grows up.
191. Burn not your house to frighten the mouse a way.
192. The burnt child dreads the fire.
193. Business is the salt of life.
194. A busy bee has no time for sorrow.
195. Busy hands will fill the mouth.
196. By wisdom peace, by peace plenty.
197. Business before pleasure.
198. Business is business.
Calamity is a mans true touchstone.
199. Calamity is the touchstone of a brave mind.
200. Cards are devils book.
201. Care and diligence bring luck.
202. A cat may look at a king.
203. Cats hide their claws.
204. Caution is the parent of safety.
205. Caution is the eldest child of wisdom.
206. Changing of words is the lightening of hearts.
207. Character is prosperity.
208. The charitable give out at the door and god puts it at the window.
209. Charity begins at home.
210. Charity covers a multitude of sins.
211. Cheats never prosper.
212. Cheeks bring success.
213. A cheerful look makes a dish of feast.
214. The chicken is the country's but the city eats it.
215. The child is the father of the man.
216. A child must first creep, then go.
217. Children and fools speak the truth. Child-ren and fools cannot lie.
218. Children and fools have merry lives.
219. Children are poor man rich.
220. Children are suck the mother when they are young and father when they are old.
221. Choose an author as you choose a friend.
222. Choose not a wife by the eye only.
223. Choose a wife by your ears rather than your eye.
224. Choose your neighbors before your house.
225. Choose your wife on Saturday, not on Sun-day.
226. Christian comes but once a year.
227. A Christian is God Almigty's gentleman.
228. Circumstances are the ruler of the weak but the instrument if the wise.
229. Circumstances make the man.
230. Civility costs nothing.
231. Clean hands want no washing.
232. A clear conscience is a soft pillow.
233. A clear conscience fear not false accusa-tion.
234. Clothes make a man.
235. Cold hand, warm heart.
236. Clothes do not make a man.
237. Coming events cast their shadow before them.
238. The common proverbs seldom lie.
239. The command of custom is great.
240. Confidence in yourself is the first step on the road to success.
241. Confidence is a plant of slow growth.
242. Conscience is a cut-throat.
243. Conscience dripping wears the stone.
244. Conscience was hanged long ago.
245. Content is happiness.
246. A contented mind is a continual feast.
247. Conversation teaches more than meditation.
248. Corn is cleansed with wind, and the soul with chastening.
249. Correct of the best is worth.
250. Corruption of the best is worst.
251. Counsel in wine seldom prosper.
252. Counsel is no command.
253. Contentions roots are three; women, land and gold.
254. Courage and resolution are the spirit and soul of virtue.
255. Courage and faith conquer circumstances.
256. The course of true love never did run smooth.
257. Courtesy on one side only lasts not long.
258. Covetousness breaks the bag.
259. The cow knows not what her tail worth until she has lost.
260. Cowards die often. Cowards die many times before their death.
261. The cowl does not make a monk.
262. Cracked bell can never sound well.
263. Creditors have better memories than the debtor.
264. A critic makes no innovation.
265. Critical analysis is the only way of getting facts.
266. A crow is never the whiter for washing herself often.
267. The crow thinks her own birds fairest.
268. Crows do not pick crows eyes.
269. A cur will bite before it barks.
270. The cure of hunger is fool, that of ignor-ance is stud.
271. Curiosity is endless, restless and useless.
272. Curses like chicken home to roost.
273. Custom is the second nature.
274. Custom rules the low.
275. Custom without reason is but ancient error.
276. Cut your coat according to your cloth.
277. The dainties of the great are the tears of the poor.
Dally not with women or money.
278. Danger foreseen is half avoided.
279. Dangers are overcome by dangers.
280. Danger is next neighbor to security.
281. Danger makes man devoted.
282. The darkest hour is that before the dawn.
283. A dead bee makes no honey.
284. Dead dogs bark not.
285. Dead men don’t bite.
286. Death defies doctor.
287. Death keeps no calendar.
288. Death is the end of all.
289. Death is remedy for all ills.
290. Death is poor the mans best physician.
291. Death pays all debts.
292. Death is grand leveler.
293. Debt is better than death.
294. Debtors are liars.
295. Deceiver a deceiver is no deceit.
296. Deceivers have full mouths and empty hands.
297. Deceiving those that trust us is more than a sin.
298. Deeds better than words.
299. Delays are dangerous.
300. Delays are not denial.
301. Dependence is a poor trade.
302. The devil is not so black as is painted.
303. Desires are nourished by delay.
304. Desire has no rest.
305. Desperate cuts must have desperate cures.
306. Despair gives courage to a coward.
307. Devil is the roof of evil.
308. Devil always leaves a stink behind him.
309. The devils mouth a misers purse.
310. The devil divides the world between athe-ism and superstition.
311. The devil sometimes speaks the truth.
312. The devil looks after his own.
313. The devil makes work for idle hands.
314. The devil take the hindmost.
315. Diamond cuts diamond.
316. Diet cures more than doctor.
317. Difference is the right eye of prudence.
318. Difficulties strengthen the mind, as labor does the body.
319. Diligence is the mother of good fortune.
320. Diligence is the great teacher.
321. Diligence makes an expert a workman.
322. Dirty water will quench the fire.
323. Discontent is the first step on progress.
324. Discreet women have neither eyes nor ears.
325. Discretion is the better part of valor.
326. Diseases are the price of ill pleasures.
327. A disease known is half cured.
328. Do as you would be done.
329. Do as he said, but not as he did.
330. Do good receive good, do evil receive evil.
331. Do not forgetting past even you can take as guides in future events.
332. Do not do all you can; spend not all you have; believe not all you hear; and tell not all you know.
333. Do not enjoy your happiness to the utmost degree.
334. Do not business with kinsman.
335. Do not triumph before the victory.
336. Do right and fear no man.
337. Do wrong once and you will never hear the end of it.
338. Do as most man do, and man will speak well of you.
339. Do well and have well.
340. Do not put all your eggs in one basket.
341. Dog doesn’t eat dog.
342. Dogs bark as they are bred.
343. Dogs wag their tails not so much in love to you as to your bread.
344. The dogs bark, but the caravan goes on.
345. The dog that trot about finds a bone.
346. A dog will not howl if you beat him with a bone.
347. A dog that is idle barks at his fleas.
348. Dogs that pursue many hares kill none.
349. Doing is better than saying.
350. Don’t bite off more than you can chew.
351. Don’t boast until you see your enemy dead.
352. Don’t cackle till your egg is laid.
353. Don’t call the surgeon before you are ill.
354. Don’t change horses in the midstream.
355. Don’t climb the hill before you get to it.
356. Don’t count your chickens before they are hatched.
357. Don’t throw out your dirty water until you get in fresh.
358. Don’t cut off your nose to spite your face.
359. Don’t bargain for fish which are still in the water.
360. Don’t say NO till you are ask.
361. Don’t cross the bridge before you come to it.
362. Don’t cry out before you are hurt.
363. Don’t empty jars before it rains.
364. Don’t cut the bough you are standing on.
365. Don’t judge a book by its cover.
366. Don’t jump your fences till you meet them.
367. Don’t pick me up before I am down.
368. Don’t play with fire.
369. Don’t put all your eggs into one basket.
370. Don’t put the cart before the horse.
371. Don’t ride a high horse.
372. Don’t sell the bears skin before you are caught him.
373. Don’t set the fox to keep your geese.
374. Don’t teach to swim.
375. Don’t teach to bark.
376. Don’t trouble until trouble troubles you.
377. Don’t waste life in doubt and fear.
378. A door must be either open or shut.
379. Drink is the source of evil.
380. Drinking neither makes a man sick or debt, nor his wife a window.
381. Drunkards and fools cannot lie.
382. A drawing man will catch a straw.
383. A drunkard's purse is a bottle.
384. Drunken days have all their tomorrow.
385. Drunken joy brings sober sorrow.
386. A drunken heart won't lie.
387. Drunkenness does not produce faults, it discovers them.
388. Dry bread at home is better than roast abroad.
389. The dust raises by sheep doesn’t choke the wolf.
390. Dying is as natural as living.
Each stain comes to sight on a horse that is
391. Eagles do not breed doves.
392. The eagle does not catch flies.
393. Early wed early dead.
394. Early sow early mow.
395. The early bird catches the worm.
396. The early riser is sure to be on luck.
397. Early to bed, early to rise makes people healthy, wealthy and rise.
398. Early star makes easy stages.
399. Easier to remove mountain than to change habits.
400. Easier said than done.
401. Easier comes, easy go.
402. Easier to fall into a trap, but hard to get out again.
403. East or west, home is best.
404. Eat at pleasure drunk with measure.
405. Eat to live not live to eat.
406. Eat, drink and be merry.
407. Eaten bread is soon forgotten.
408. The ebb will fetch of what tide brings in.
409. Education polishes good natures and cor-rects bad ones.
410. Eggs and oaths are easily broken.
411. An empty sack cannot stand upright.
412. Empty vessels make the greatest sound.
413. An empty purse causes a full heart.
414. The end makes all equal.
415. An enemy mouth seldom speaks well.
416. Enough is as good as feast.
417. Envy and covetousness are never satisfied.
418. Envy never dies.
419. Envy shoots at others and injures herself.
420. Envy never enriched any man.
421. The escaped mouse ever feels the taste if the bait.
422. Even sugar itself may spoil a good dish.
423. Evening red and morning grey help the traveler on his way, evening grey and morning red bring down rain upon his head.
424. Every ass like to hear himself bray.
425. Every bird likes its own nest.
426. Every brave man is the man of word.
427. Every cock sins in his own manner.
428. Every country has its customs.
429. Every dog has its day.
430. Every dog a lion at home.
431. Every family has skeleton in a cupboard.
432. Every flow must has its edd.
433. Every heart knows its ache.
434. Every horse think that its pack heaviest.
435. Every man has its price.
436. Every man is the architect of his own for-tune.
437. Every man has a fool in his sleeve.
438. Every man has importance of himself.
439. Every deed is to be judged by the doers in-tention.
440. Every dog is valiant at his own door.
441. Every groom is a king at home.
442. Every light has it shadow.
443. Every extremity is a fault.
444. Every law is a loophole.
445. Every man is a son of his own works.
446. Every man is the nearest himself.
447. Every man is best known to himself.
448. Every man is his own enemy.
449. Every man cannot be a master.
450. Every man after his fashion.
451. Every man has his fault.
452. Every man has weak side.
453. Every man is a mad at some point.
454. Everyone/ man to his taste.
455. Everyone is held to be innocent until he is proved guilty.
456. Every man to his trade.
457. Everything is mixed with mercy.
458. Everything comes to him who waits.
459. Every white has it black.
460. Every man for himself and GOD for us all.
461. Every man has its pride.
462. Every man mend one, all shall be mended.
463. Everyone faults are not written on their foreheads.
464. Every pleasure has a pain.
465. Every path has it puddle.
466. Every sin brings its punishment with it.
467. Everybody business is nobody business.
468. Everything has its time.
469. Everything is good in its season.
470. Evil communications corrupt good manner.
471. Evil cures evil.
472. The evils we bring on ourselves are the hardest to bear.
473. The evil field will produce evil yield.
474. Examples are better than precept.
475. Experience is the mother of wisdom.
476. Experience without learning is better than learning without experience.
477. Experience is the best teacher.
478. Experience is the mistress of fools.
479. Experience is good, if not bought too dear.
480. Extremes are dangerous.
481. Extremity of right is wrong.
482. The eyes see only what they have power of seeing.
a. An eye for an eye, a tooth for a tooth.
483.
TABLE OF CONTEN
ABSENCE MAKES THE HEART GROW FONDER. 4
BARKING FOG SELDOM BITE. 7
CALAMITY IS A MANS TRUE TOUCHSTONE. 12
DALLY NOT WITH WOMEN OR MONEY. 16
EACH STAIN COMES TO SIGHT ON A HORSE THAT IS 21
BIBLIOGRAPHY
boy, good luck and good. the best quality. phom penh: ou chheng, 2009-2010.
Bibliography
boy, good luck and good. the best quality. phom penh: ou chheng, 2009-2010.
Bibliography
boy, good luck and good. the best quality. phom penh: ou chheng, 2009-2010.
Works Cited
boy, good luck and good. the best quality. phom penh: ou chheng, 2009-2010.
Tuesday, August 31, 2010
មង្គលរបស់ព្រះពុទ្ធៈគោលការណ៍៣៨ប្រការដែលត្រូវប្រតិបត្តិ
ពាក្យថា “មង្គល” មានន័យថា ការរីកចម្រើន, សេចក្តីសុខចម្រើនសួស្តី ដែលជាទីប្រាថ្នារបស់មនុស្ស ។ ដោយហេតុ តែចង់បានមង្គលគឺក្តីសុខចំរើននេះ មនុស្សមានការប្រព្រឹត្តិផ្សេងៗគ្នា ដោយអ្នកខ្លះបួងសួងពពួកទេវតា, អ្នកខ្លះបូជាដល់អាទិទេព ឬព្រះរបស់ពួកគេ, អ្នកខ្លះបួងសួងអារក្ស, អ្នកតា, ខ្មោចព្រាយបិសាច, ជីដូនជីតាជាដើម ។
ចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា ការបួងសួងទាំងនេះជាទង្វើមិនត្រឹមត្រូវឡើយ ។នៅក្នុងគម្ពីរមង្គលត្ថទីបនី មានដំណាលថា មុនពេលព្រះពុទ្ធបានត្រាស់ដឹង និងជំនាន់ពុទ្ធកាល នៅប្រទេសឥណ្ឌា ដែលជាប្រទេសរុងរឿងនោះ ពួកលោកអ្នកប្រាជ្ញ មានការមិនចុះ សម្រុងគ្នាអំពីគោលការណ៍ដែលនឹងនាំមកនូវក្តីចំរើន ឬ មង្គល រហូតដល់មានការ ទាស់ទែងខ្វែងគំនិតគ្នាតាំងពីពួកអ្នកប្រាជ្ញរហូតដល់មន្ត្រីរាជការ, ប្រជារាស្ត្រ និង ដល់ពពួកទេវតា ។
លុះដល់ព្រះពុទ្ធត្រាស់ដឹងក្នុងលោក ពួកគេបាននាំគ្នាចូលគាល់ និង សួរព្រះសម្មា សម្ពុទ្ធអំពីមង្គល ។
ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានសម្តែងថា មង្គលបានមកពីការប្រតិបត្តិដ៏ត្រឹមត្រូវ និងមានគោល ការណ៍ច្បាស់លាស់ ប្រកបដោយភាពវៃឆ្លាត និង ម៉ឺងម៉ាត់ ទៀងទាត់ មិនមែនបានមកពីការបួងសួង អធិដ្ឋានចំពោះព្រះ ចំពោះអាទិទេព ឬ ទេវតាអង្គណាឬរង់ចាំ វាសនា ពីបុព្វជាតិឡើយ ។ ព្រះអង្គបានបង្រៀនថា ផ្លូវដែលនាំទៅរកក្តីសុខប្រាស ចាកកង្វល់ អោយបានដល់នូវការចំរើនលូតលាស់រុងរឿង និង សន្តិភាពនោះមាន ៣៨ប្រការគឺ៖
១. កិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលទាំងឡាយ (អសេវនា ច ពាលានំ ) ។
ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ បានបង្រៀនថា បុគ្គលពាលមាន៣ជំពូកគឺ
ក. បុគ្គលលង់ខ្លៅ គ្មានគំនិត ប្រាជ្ញា ហើយមិនគិតកសាងសមត្ថភាព និង គំនិតប្រាជ្ញា ជាបុគ្គលរីករាយក្នុងភាពលង់ខ្លៅ មិនស្តាប់ដំបូន្មានលោកអ្នកប្រាជ្ញ ឬ ចាស់ ព្រឹទ្ធាចារ្យ ចាត់ទុកជាបុគ្គលពាលជំពូកមូយ ដោយហេតុ ធ្វើខ្លួនអោយជាបុគ្គលមិនមានប្រយោជន៍ ឬ ធ្វើខ្លួនអោយបាត់បង់ឱកាសក្នុងការសាងគុណតម្លៃក្នុងពេលដែល ខ្លួនមានឱកាសកើតជាមនុស្ស។
ខ. បុគ្គលស្វែងរកក្តីសុខ ឬ ប្រយោជន៍ខ្លួនឯងដោយការធ្វើអោយខូចប្រយោជន៍ អ្នកដទៃ ខូចក្តីសុខអ្នកដទៃ ឬស្វែងរក ក្តីសុខអោយខ្លួនឯងដោយការបៀតបៀតក្តីសុខអ្នកដទៃ។
គ. បុគ្គលធ្វើអោយខូចប្រយោជន៍អ្នកដទៃផង ខ្លួនឯងផង ។
ព្រះពុទ្ធបង្រៀនថា ដើម្បីញ៉ាំងជីវលោកអោយបានប្រសើរ បុគ្គលគ្រប់រូបត្រូវតែមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយមនុស្សផងគ្នា ប៉ុន្តែការសេពគប់ត្រូវតែធ្វើឡើងដោយបញ្ញា ត្បិតថា បើសេពគប់ជាមួយមនុស្សប្រភេទណា យើងនឹងក្លាយជាមនុស្សប្រភេទ នោះដែរ។ បុគ្គលពាលទាំង៣ជំពូកនេះ ជាប្រភេទមនុស្សគួរអោយខ្លាចជាងអ្វីៗទាំងអស់ ហើយមិនគប្បី សេពគប់ជាដាច់ខាត ព្រោះការសេពគប់ជាមួយបុគ្គលប្រភេទនេះ ក្រៅពីធ្វើអោយយើងវិនាសប្រយោជន៍ អាសោចិកេរ្តិ៍ឈ្មោះ អស់ទ្រព្យសម្បត្តិ ខាតពេលវេលា គំនិតប្រាជ្ញាទៅ ថែមទាំងនាំអោយយើងក្លាយជាបុគ្គលពាលជាមួយគេផងទៀត ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា ប្រសិនបើក្នុងលោកនេះ មានតែមនុស្សពីរនាក់ គឺម្នាក់ជារូបអ្នក ហើយម្នាក់ទៀតជាបុគ្គលពាលក្តី ក៏មិនគប្បីទៅសេពគប់ជាមួយបុគ្គលនោះឡើយ ហើយគប្បី នៅតែម្នាក់ ឯងដោយរឹងមាំចុះ ។ ការចេះប្រុងប្រយ័ត្ន ហើយចៀសវាងបាននូវការសេពគប់បុគ្គលពាលយ៉ាងណា នេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២. កិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលជាបណ្ឌិតទាំងឡាយ (បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា ) ។
បណ្ឌិត គឺលោក អ្នកដែលមានចំណេះវិជ្ជាជ្រាលជ្រៅ ហើយមានគុណធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ និងសីលធម៌ថ្លៃថ្នូរ មិនបំផ្លាញប្រយោជន៍ និង ក្តីសុខរបស់ខ្លួននិង មិនធ្វើអោយអ្នក ដទៃខូចប្រយោជន៍ ឬ ខូចក្តីសុខ មិនធ្វើអោយគេឈឺចាប់ទាំងផ្លូវកាយ និង ចិត្ត ។ ម្យ៉ាង ទៀតបុគ្គលដែល ជាបណ្ឌិតតែងប្រកបដោយគុណធម៌ពីរយ៉ាងគឺ៖ ជាបុគ្គលខ្មាសអៀនមិនហ៊ានធ្វើអំពើអាក្រក់ (ហិរិ ) និងខ្លាចក្តីអាក្រក់ មិនហ៊ានធ្វើអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយ ទាំងក្នុងទីកំបាំងនិងទីចំហរ (ឱត្តប្បៈ )។ ព្រះពុទ្ធ បង្រៀនថា ដើម្បីបានក្តីចំរើនទាំងគំនិត ប្រាជ្ញា ទាំងក្នុងសេដ្ឋកិច្ច ជីវភាព និង ដើម្បីបានជាប្រយោជន៍ទាំង ឡាយ ពួកបុគ្គលគប្បីខ្នះខ្នែង ស្វែងរកការសេពគប់ជាមួយបុគ្គលជាបណ្ឌិត ។ ដូច្នេះកិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលដែលមានគតិបណ្ឌិត ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣. កិរិយាបូជាដល់បុគ្គលដែលគួរបូជា (បូជា ច បូជនីយានំ )។
បូជាគឺការអោយ ឬ ការគោរពប្រតិបត្តិ មានពីរយ៉ាងគឺ៖
ក. បូជាដោយការអោយសម្ភារៈផ្សេងៗ (អាមិសបូជា )
ខ. បូជាដោយការគោរពត្រង់ត្រាប់ ស្តាប់គំនិត យោបល់ និង អនុវត្តតាម (បដិបត្តិបូជា )។
ការបូជា ជាការប្រសើរ ប៉ុន្តែបើបូជាដល់បុគ្គលពាល គ្មានគុណធម៌ គ្មានសីលធម៌ ក្រៅពីមិនបានផលល្អដល់ខ្លួនឯង និង សង្គមទៅ ក៏នៅរមែងបាននូវក្តីអន្តរាយ ក្តៅ ក្រហាយដោយសារបុគ្គលពាលនោះថែមទៀតផង ជាពិសេសនឹងក្លាយជាអ្នកលើកតំកើងសភាវៈអាក្រក់ ។ ហេតុនេះ ការបូជាត្រូវតែធ្វើឡើងដោយបញ្ញា គឺធ្វើចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរពបូជា គឺជាបុគ្គលដែលមានគុណធម៌ខ្ពស់ មានសីលធម៌ដ៏ប្រពៃ តែងធ្វើនូវសេចក្តីសុខចម្រើន ដល់សង្គមមនុស្សជានិច្ច ។ បូជនីបុគ្គលទាំងនេះ មានជាអាទិ៍ ព្រះពុទ្ធ, ព្រះធម៌, ព្រះសង្ឃ, មាតា, បិតា, គ្រូអាចារ្យ និង អ្នកដែលមានគុណូ បក្ការៈចំពោះខ្លួន ឬ ចំពោះសង្គមជាតិជាដើម ។ ដូច្នេះការគោរពបូជាដល់បូជនីយ បុគ្គលទាំងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៤. កិរិយារស់នៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរ (បដិរូបទេស វាសោច )។
ប្រទេសដ៏សមគួរគឺប្រទេស ដែលមានសុខសន្តិភាព គ្មានសង្គ្រាមកាប់សំលាប់គ្នា និងបរិបូណ៌ដោយធម៌វិន័យ ច្បាប់ទម្លាប់ល្អប្រពៃ និងសម្បូរ ដោយអ្នកប្រាជ្ញ រាជបណ្ឌិត្យ អ្នកមានគុណធម៌ និង សីលធម៌ថ្លៃថ្នូរ ប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិច្បាប់រដ្ឋ និងធម៌វិន័យត្រឹមត្រូវ ជាប្រទេសដែលមានអ្នកដឹកនាំ និង មន្ត្រីប្រកបដោយធម៌ ដឹកនាំសង្គមជាតិដោយការ គោរពច្បាប់ ដោយយុត្តិធម៌ និង ជាហេតុនាំឱ្យមានក្តីចម្រើនរុងរឿង ។ ការរស់នៅក្នុងប្រទេសបែបនេះជាការប្រពៃព្រោះជាគ្រឹះក្នុង ការអភិវឌ្ឍន៍ គំនិតប្រាជ្ញាជាដើម ។ កិរិយារស់នៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរបែបនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៥. ភាវៈនៃអ្នកបានធ្វើបុណ្យទុកហើយក្នុងកាលមុន ( បុព្វេ កតបុញ្ញតា ) ។
ធម្មតាអ្នកដែលបានយល់ច្បាស់ នូវផលល្អនៃអំពើសុចរិត និងផលអាក្រក់នៃអំពើទុច្ចរិត តែងប្រញាប់ប្រញាល់វៀរចាកអំពើអាក្រក់គ្រប់យ៉ាង ហើយ រួតរះធ្វើបុណ្យរាល់ៗជាតិ ព្រោះអំពើល្អតែងផ្តល់ផលជាសុខ ។ ន័យនេះក៏បានដល់ការកសាង ឬ ការខិតខំប្រឹងប្រែងកសាងសមត្ថភាព និង លក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់យ៉ាង ដូចជាការ ត្រៀមធនធានទុកជាមុន លុះពេលត្រូវការ ក៏អាចយកសមត្ថភាព លក្ខណៈសម្បត្តិ និង ធនធាននោះប្រើការបានប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ។ ដូច្នេះការខិតខំលះបង់បាននូវអំពើអាក្រក់ ហើយព្យាយាមធ្វើឱ្យបាននូវអំពើល្អក្នុងកាលមុន ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៦. កិរិយាតម្កល់ខ្លួនទុកដោយប្រពៃ (អត្តសម្មាបណីធិ ច )។
តំកល់ខ្លួន មានន័យថា ការធ្វើខ្លួននៅក្នុងប្រភេទណាមួយ ។ ប្រការនេះ បានដល់កិរិយាចេះពិចារណា ឱ្យយល់ច្បាស់លាស់ថា អំពើល្អពិតជាផ្តល់ផលល្អ ឯអំពើអា ក្រក់ពិតជាផ្តល់ផលអាក្រក់ ហើយក៏កើតមានសទ្ធាជឿកម្មផល យ៉ាងមុតមាំ ព្រមទាំងញ៉ាំងខ្លួន ឱ្យព្យាយាម ធ្វើតែអំពើល្អ មានធ្វើទាន និងរក្សាសីលជាដើម ។ កិរិយាយល់ច្បាស់អំពីវិបាកនៃកម្ម ហើយប្រញាប់តម្កល់ខ្លួនក្នុងទានសីល ភាវនា សមាធិ អោយនៅតែក្នុងសេចក្តីព្យាយាម មិនខ្ជឹលច្រអូស តាំងខ្លួនអោយនៅក្នុងសត្តិ អោយនៅ ឆ្ងាយពីការធ្វេសប្រហែស ឬ មិនយកខ្លូនទៅជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើអាក្រក់ណាមួយ យ៉ាងនេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៧. ភាវៈជាបុគ្គលបានស្តាប់បានរៀនសូត្រចេះដឹងច្រើន (ពាហុសច្ច )។
ប្រការនេះបានដល់ការស្តាប់ ការអាន និងសិក្សារៀនសូត្រចំណេះវិជ្ជាទាំងផ្ញូវលោក និង ផ្លូវធម៌ ស្តាប់ឱវាទរបស់បណ្ឌិតទាំងឡាយ និងដំបូន្មាន របស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ មាតា បិតា គ្រូ និង រៀមច្បងជាដើម ដើម្បីក្លាយជាបុគ្គលមានចំណេះវិជ្ជាខ្ពង់ខ្ពស់ មានសមត្ថភាព និង មានគំនិតប្រាជ្ញាភ្លឺត្រចះត្រចង់ ដែលជាហេតុញ៉ាំងប្រយោជន៍ និងសេចក្តីសុខចម្រើនដល់ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃយ៉ាងពិតប្រាកដ ។ ការខិតខំស្តាប់ អាន និងសិក្សារៀនសូត្រឱ្យបានចេះដឹងជ្រៅជ្រះយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៨. សេចក្តីឆ្លៀវឆ្លាតប៉ិនប្រសប់ក្នុងសិល្បៈទាំងពួង ( សិប្បៈ )។
ប្រការនេះបានដល់ការចេះដឹង និង ការប៉ិនប្រសប់ ស្ទាត់ជំនាញក្នុងសិប្បកម្ម បច្ចេក ទេសទាំងឡាយ យ៉ាងហោចណាស់អោយស្ទាត់ជំនាញ នូវ មុខវិជ្ជាណា ដែលខ្លួនបានសិក្សា (ឬ នៅក្នុងមុខតំណែងដែលខ្លួនប្រកបធ្វើ ) ដែលនាំមកនូវប្រយោជន៍ និងសេចក្តីសុខចម្រើនដល់ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃ ។ ដូច្នេះកិរិយាឆ្លៀវឆ្លាត ឆ្លាសវៃ ប៉ិន ប្រសប់ក្នុងសិប្បកម្ម ហត្ថកម្មទាំងពួង ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៩. វិន័យដែលបុគ្គលបានសិក្សាហើយដោយប្រពៃ ( វិនយោ ច សុសិក្ខិតោ ) ។
វិន័យគឺជាច្បាប់ទម្លាប់របស់ប្រទេសនិងរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ សម្រាប់គ្រហស្ថបានដល់សីល៥ សីល៨ និងច្បាប់របស់រដ្ឋជាដើម ។ សម្រាប់បព្វជិត បានដល់វិន័យរបស់អ្នកបួស និងច្បាប់របស់រដ្ឋជាដើម ។ បុគ្គលដែលមានចំណេះវិជ្ជា មានទ្រព្យ សម្បត្តិ យសស័ក្ត មានត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់យ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើគេជាបុគ្គលអាណាចារ គ្មានវិន័យ គ្មានសីលធម៌ រស់នៅដោយការបំពាន លើច្បាប់នោះ គេនឹងមិនទទួលបានការគោរពកោតសរសើរឡើយ ប្រសិនបើទទួលបានវិញ គឺបានតែពួកមនុស្សអែបអបរណេបរណបប៉ុណ្ណោះ ហើយមិនយូរប៉ុន្មានគេនឹងទទួលបាននូវក្តី វិនាសជាមិនខាន ។ ហេតុនេះកិរិយារៀនវិន័យនិងច្បាប់រដ្ឋ និងព្យាយាម ប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១០. វាចាដែលបុគ្គលពោលដោយប្រពៃ ( សុភាសិតា ច យា វាចា )។
មនុស្សតែងប្រើការនិយាយជាមធ្យោបាយទំនាក់ទំនង និង ផ្តល់ព័ត៌មានដល់គ្នា នឹងគ្នា ប៉ុន្តែ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនអោយយើងចេះជ្រើសរើស ពាក្យសំដីសម្រាប់និយាយស្តីអោយដូចជាកសិករជ្រើសរើសគ្រាប់ពូជសម្រាប់ ដាំដុះ សាបព្រួសយ៉ាងនោះដែរ ហើយព្រះអង្គ តែងបានបង្រៀនយើងកុំអោយពោលពាក្យណាដែលធ្វើអោយអ្នកដទៃឈឺចាប់ ខូចប្រយោជន៍ បែកបាក់សាមគ្គី ឬពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍ ។ ពាក្យល្អ ពីរោះ មានប្រយោជន៍សូម្បីតែមួយឃ្លា មួយប្រយោគ ក៏ប្រសើរជាងពាក្យរោយរាយ ឥតប្រយោជន៍រាប់ពាប់ប្រយោគដែរ ។ ពាក្យដ៏ប្រពៃសំដៅដល់កថាវត្ថុ គឺពាក្យដែលបុគ្គលគប្បីពោល ១០យ៉ាង គឺពោលអំពីការមិនលោភលន់១, អំពីការសណ្តោស១, អំពីការសប់សាត់កាយនិងចិត្ត១, អំពីការនៅមិនច្របូកច្របល់ដោយពួកក្រុម១, អំពីការព្យាយាម១, អំពីសីល១, អំពីសមាធិ១, អំពីបញ្ញា១, អំពីព្រះនិព្វាន១ និងអំពីធម៌រំលត់ទុក្ខ១ ។ កិរិយាពោលនូវពាក្យដ៏ប្រពៃយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១១-១២. កិរិយាបម្រើ ឬ ទំនុកបម្រុងមាតានិងបិតា (មាតាបិតុ ឧបដ្ឋានំ ) ។
កូនប្រុស-ស្រី មានកាតព្វកិច្ចត្រូវចិញ្ចឹម មាតា បិតា ធ្វើការងារជំនួសគាត់រក្សាវង្សត្រកួលឱ្យគង់វង្ស និងខ្ពង់ខ្ពស់ ធ្វើខ្លួនឱ្យសមរម្យជា អ្នកទទួលមរតកពីគាត់ ធ្វើបុណ្យជូនគាត់ជាដើម ។ ព្រោះថា កូនដែលដឹងគុណមាតា បិតា ហើយប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិគោរពមាតា បិតា ដូចពោលមកនេះ រមែងមិនច្យុតឡើយ ។ ដូច្នេះកិរិយាបម្រើ ទំនុកបម្រុង មាតា បិតា ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៣. កិរិយាសង្គ្រោះបុត្រ និងភរិយា (បុត្តទារស្ស សង្គហោ )។ មាតា បិតា ដែលបានបំពេញកាតព្វកិច្ច៥ប្រការចំពោះកូន គឺហាមឃាត់កូនកុំឱ្យប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់១, ណែ នាំកូនឱ្យធ្វើតែអំពើល្អ (ទាំងការគិត ទាំងសកម្មភាព និង ពាក្យសំដី )ជាអំពើមានតែប្រយោជន៍ មិននាំផលក្តៅក្រហាយ១, ទំនុកបម្រុងកូនឱ្យបានរៀនសូត្រ អោយមានចំណេះដឹង មានសមត្ថភាពអាចរស់នៅដោយថ្លៃថ្នូរ១, ទុកដាក់កូនឱ្យមានគូ ស្រករត្រឹមត្រូវ១, និងចែកទ្រព្យសម្បត្តិឱ្យកូនបានសមរម្យ១, ឈ្មោះថាជាមាតា បិតាសង្គ្រោះបុត្រយ៉ាងល្អ ។ ឯស្វាមីដែលបានបំពេញកាតព្វកិច្ច៥ប្រការចំពោះភរិយាគឺ និយាយពាក្យផ្អែមល្ហែមនឹងភរិយា១, មិនមើលងាយភរិយា១, មិនក្បត់ភរិយា១, ផ្គត់ ផ្គង់ភរិយា១ និងផ្តល់សិទ្ធិក្នុងផ្ទះឱ្យភរិយា១ ឈ្មោះថាស្វាមី សង្គ្រោះភរិយា ។ បុរសដែលបានធ្វើកិច្ចនេះដោយពេញលេញ និង ទៀងទាត់ឈ្មោះថាជាអ្នកបានកសាងគ្រឺះសុភមង្គលទាំង ក្នុងគ្រួសារ និង សម្រាប់សង្គមជាតិ ។ ដូច្នេះកិរិយាព្យាយាមប្រព្រឹត្តឱ្យបានល្អក្នុងការសង្គ្រោះបុត្រនិង ភរិយា ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៤. ការងារទាំងឡាយដែលមិនច្របូកច្របល់ ( អនាកុហា ច កម្មន្តា )។
នេះបានដល់ការចេះបែងចែកប្រភេទការងារអោយដាច់ដោយឡែកពីគ្នា និង បំពេញស្រេចរួចរាល់មិនទុកចោលកណ្តាលទី ។ អ្នកដែលធ្វើការ មិនច្របូកច្របល់ គឺជាអ្នកដែលមានសេចក្តីព្យាយាម ហ្មឺងម៉ាត់ ដែលអាចឱ្យសម្រេចបានរាល់ការងារបានយ៉ាងល្អ ។ ធ្វើបានយ៉ាងនេះ ពិតជានាំមកសេចក្តីចម្រើនជាលំដាប់ ។ ដូច្នេះការងារទាំង ឡាយដែលមិនច្របូកច្របល់ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៥. កិរិយាបរិច្ចាគទាន (ទានំ ) ។ ទាន គឺការអោយ ហើយគោលដៅ និង បំណងនៃការអោយនេះ គឺមិនមែនក្នុង បំណងដើម្បីទទួលបានការតបពីគេមកវិញឡើយ ។ បុគ្គលដែលបានអោយរបស់អ្វីម្យ៉ាងទៅបុគ្គលណាហើយ រំពឹងចង់បាន ការតបស្នងដោយប្រការណាមួយ បុគ្គលនោះមិនមែនជាអ្នកធ្វើទានទេ គឺជាអ្នកធ្វើវិនិយោគ ។ ការធ្វើទានគឺដើម្បីកាត់បន្ថយ នូវគំលាតគ្នារវាង អ្នកមាននិងអ្នកក្រ និង ជាការលើក ស្ទួយវប្បធម៌ចែករំលែក ក៏ជាវិធីដើម្បីកុំអោយមនុស្សគិតតែពីការបាន ដែលជាហេតុបង្កអោយមាន ទំនាស់ផ្សេងៗដោយសារដណ្តើមផលប្រយោជន៍ ។ ធ្វើទានបានដល់ការធ្វើអំណោយពីរយ៉ាងគឺ ការឱ្យសម្ភារៈសម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវិត ដូចជា សម្លៀកបំពាក់ ចំណីអាហារ ផ្ទះសម្បែង និងថ្នាំព្យាបាលរោគជាដើម ហៅថា អាមិសទាន គឺការ អោយវត្ថុ សម្ភារៈ១ និងការឱ្យចំណេះ វិជ្ជាគំនិតយោបល់ល្អ ដើម្បីគេបានស្គាល់ខុសត្រូវ ស្គាល់ផ្លូវ ទៅរកប្រយោជន៍ និង ភាពជោគជ័យ ល្អអាក្រក់ បុណ្យបាបជាដើម ហៅថា ធម្មទាន គឺការអោយចំណេះវិជ្ជា គំនិតប្រាជ្ញា១ ។ កិរិយាដែល បានធ្វើនូវទានទាំងពីរប្រការនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៦. កិរិយាប្រព្រឹត្តធម៌ដ៏ប្រសើរ (ធម្មចរិយា ) ។
បានដល់ធម៌១០យ៉ាងគឺ កិរិយាមិនសម្លាប់១, កិរិយាមិនលួច ប្លន់១, កិរិយាមិនប្រព្រឹត្ត ល្មើសក្នុងកាមតណ្ហា១, កិរិយាមិនកុហកឆបោកកេងប្រវ័ញ្ច១, កិរិយាមិនពោលពាក្យញុះញង់ អុចអាល បំបែកបំបាក់១, កិរិយាមិនពោលពាក្យអាក្រក់អសុរោះ១, កិរិយាមិនពោលពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍១, កិរិយាមិនលោភលន់លើទ្រព្យអ្នកដទៃ១, កិរិយាមិនគុំគួនព្យាបាទអ្នកដទៃ១ និងកិរិយាយល់ត្រឹមត្រូវ គឺយល់ថាធ្វើល្អបានល្អ ធ្វើ អាក្រក់បានអាក្រក់ និង យល់តាមសភាវៈពិតនៃធម្មជាតិ និង លោកិយ១ ។ កិរិយាដែលចេះពិចារណាឱ្យបានជាក់ច្បាស់ ហើយប្រព្រឹត្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមធម៌ទាំង១០ ប្រការនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៧. កិរិយាសង្គ្រោះញាតិទាំងឡាយ ( ញាតកានញ្ច សង្គហោ ) ។
ដែលហៅថាញាតិ បានដល់បងប្អូនជាញាតិសន្តានទាំងពីរខាង គឺតាំងពីដូនតាជំនាន់ទី៧ខាងមាតាចុះមក និងតាំងពីដូនតាទី៧ខាងបិតាចុះមក (ដែលហៅថា ញាតិប្រាំពីរ សន្តាន )។ មនុស្សល្អតែងស្រឡាញ់រាប់អាន និងសង្គ្រោះ យិតយោង លើកស្ទួយ ផ្ចុង ផ្តើម អោយញាតិសន្តានរបស់ខ្លួនអោយ បានសិក្សាអប់រំ មានមុខរបរការងារសុចរិត និង ជួយដាស់តឿនដឹកនាំអោយពួកគេដើរលើផ្លូវល្អ ផ្លូវត្រឹមត្រូវយ៉ាងប្រពៃ ចូរប្រយ័ត្ន ប្រយែងក្រែងក្លាយជាជនអគតិគឺលំអៀង ប្រព្រឹត្តប្រាសចាកច្បាប់ និង គុណធម៌ (ដោយសារតែការយោគយល់ថា ជាសាច់ញាតិ ) ។ ដូច្នេះការចេះស្រឡាញ់រាប់អាននិងសង្គ្រោះញាតិសន្តានរបស់ខ្លួនដោយ ប្រពៃ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៨. កិរិយាប្រកបការងារទាំងឡាយដែលមិនមានទោស ( អនវជ្ជានិ កម្មានិ ) ។
ការងារទាំងឡាយដែល ផ្ទុយនឹងអំពើអាក្រក់ ទុច្ចរិត អយុត្តិធម៌ទាំងឡាយ លោកហៅថា ការងារបរិសុទ្ធ ឬសម្មាអាជីវៈ ។ ការងារដែលមិន មានទោសដូចជា ការ ចិញ្ចឹមមាតា បិតា គ្រូអាចារ្យ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ កុមារកំព្រា ជនពិការ អ្នកកម្សត់ទុគ៌ត ការកសាង សម្បត្តិសាធារណៈមាន ស្ពាន ផ្លូវថ្នល់ សាលារៀនជាដើម និងការចែក ចាយសៀវភៅធម៌អាថ៌ ក្បួនច្បាប់ ឬពន្យល់ផ្សព្វផ្សាយនូវចំណេះវិជ្ជាដ៏ល្អនូវធម៌ដ៏ប្រពៃដល់អ្នកដទៃ ដើម្បីឱ្យគេបានយល់ស្គាល់ខុសត្រូវ ល្អអាក្រក់ហើយព្យាយាម ប្រព្រឹត្តតែអំពើល្អជាដើម ។ ទាំងនេះគឺជាការងារមិនមានទោស ។ ការប្រព្រឹត្តតែការងារមិនមានទោស ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៩. កិរិយាមិនត្រេកអរក្នុងបាប និងកិរិយាវៀរចាកបាប ( អារតី វិរតីបាបា ) ។
ការមិនត្រេកអរក្នុងបាប បានដល់ចិត្តដែលមិនត្រេកអរនៅពេលដឹង ឬឮ ឬឃើញ គេគិត ឬកំពុងធ្វើអំពើអាក្រក់ អំពើបាបទាំងឡាយ មានការ ប្រព្រឹត្តខុសក្នុងុកាម ការកុហកកេងប្រវ័ញ្ច ឆបោក និង ធ្វើអំពើទាំងឡាយជាអបាយមុខ ឬ មានការកាប់សម្លាប់ជីវិត ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ បៀតបៀតក្តីសុខដល់គ្នានឹងគ្នាជាដើមផង ថែមទាំងមានក្តីសង្វេគតក់ស្លុត ចំពោះអំពើទាំងនោះទៀតផង ។ ឯការវៀរចាកបាបបានដល់ការចៀសវាងមិនប្រព្រឹត្តធ្វើនូវអំពើបាប ទាំងឡាយ ដូចដែលបានពោលមកហើយជាដើម ព្រោះមានសទ្ធាជឿជាក់ថា ធ្វើល្អពិតជាបានល្អ ធ្វើអាក្រក់ពិតជា បានអាក្រក់ ។ ដូច្នេះកិរិយាដែលមិនត្រេកអរក្នុងបាប និងកិរិយា វៀរចាកបាបយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២០. សេចក្តីសង្រួមចាកកិរិយាផឹកនូវទឹកស្រវឹង ( មជ្ជបានា ច សញ្ញាមោ ) ។
នេះបានដល់ការតមសុរា និងមេរ័យគ្រប់ប្រភេទ ព្រោះបានយល់ច្បាស់នូវផលអាក្រក់នៃការផឹកទឹកស្រវឹងនេះ ដូចជាអស់ប្រាក់កាស ខាតពេល វេលា ខូចសុខភាព ធ្វើអោយខ្សោយគំនិតប្រាជ្ញា និងជួនកាល បណ្តាលឱ្យមានកិរិយាថោកទាបនិងឈ្លោះ ទាស់ទែងគ្នាទៀតផង ។ ដូច្នេះការពិចារណា ឱ្យឃើញច្បាស់ នូវទោសនៃសុរាហើយ តាំងចិត្តព្យាយាមចៀសវាងឱ្យបាននូវ ការផឹកទឹកស្រវឹងគ្រប់ប្រភេទ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២១. ការមិនប្រមាថក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ( អប្បមាទោ ច ធម្មេសុ ) ។
នេះបានដល់ការមិនធ្វេសប្រហែស ភ្លេចខ្លួន ព្រោះថាការបណ្តោយខ្លួនឱ្យលង់លក់ទៅក្នុងអំពើអកុសលនិងអបាយមុខមាន ស្រី ស្រា និងល្បែងស៊ីសងជាដើម គឺជាមូល ហេតុនៃសេចក្តីវិនាសអន្តរាយគ្រប់យ៉ាង ។ បុគ្គលមិនប្រមាថរមែងមិនភ្លេចខ្លួន ហើយតែងភ្ញាក់រលឹក យល់ត្រូវជានិច្ច ដែលជាកត្តានាំមកនូវសេចក្តីចម្រើនដល់ខ្លួនឯងនិងសង្គម សមដូចពុទ្ធភាសិតថា “អប្បមាទោ អមតំបទំ” ការមិនប្រមាទ ជាផ្លូវនៃក្តីមិនស្លាប់ ។ ដូច្នេះការមិនប្រមាថភ្លេចខ្លួន ហើយភ្ញាក់រលឹកព្យាយាមធ្វើតែអំពើ ល្អ សុចរិត យុត្តិធម៌ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២២. កិរិយាគោរពចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព ( គាររោ ច ) ។
ការគោរពត្រូវប្រកបដោយអង្គបី គឺដោយ កាយ គឺឱនលំទោនលើកដៃសំពះ១, ដោយវាចា គឺពោលពាក្យទន់ភ្លន់សុភាពរាបសា១ និងដោយចិត្ត គឺមិនប្រមាថ មើលងាយ១ ។ ឯបុគ្គលដ៏ជាទីគោរពនោះ គឺបានដល់បុគ្គលដែលមានគុណធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ទាំងឡាយ មានព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ មាតា បិតា គ្រូអាចារ្យជាដើម១ បុគ្គលដែលមានជាតិត្រកូលនិងគុណធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ដូចជាលោកជា អ្នកប្រាជ្ញ និង អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ មានមន្ត្រី រាជការ ដែលមានភាពសុចរិតទៀងត្រង់ តាំងនៅក្នុច្បាប់ជាដើម១ និងបុគ្គលដែលមានអាយុច្រើនដូចជារៀមច្បង និងចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ជាដើម១ ។ ការធ្វើនូវសេចក្តីគោរពចំពោះ គារវបុគ្គលទាំងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៣. កិរិយាប្រព្រឹត្តបន្ទាបខ្លួន( និវាតោ ច )។
នេះបានដល់ការខិតខំជម្រុះនូវគំនិតដែលសម្គាល់ខ្លួនឯង ជាតិសាសន៍ខ្លួន ជាតិត្រកូលខ្លួន ពូជអម្បូរខ្លួនថាប្រសើរជាងគេ ។ ព្រោះថាគំនិតនេះ នឹងនាំឱ្យកើតអស្មិមានៈក្នុងខ្លួន ហើយមើលងាយអ្នកដទៃ ដែលជាមូលហេតុអោយមានការប្រជែងវាសនា និង ជាហេតុនៃសេចក្តីវិនាសអន្តរាយគ្រប់យ៉ាង ។ បុគ្គលទោះមានឋានៈ យសស័ក្ត ទ្រពសម្បត្តិ ចំណេះវិជ្ជា យ៉ាងណាក្តី បើជាបុគ្គលក្រអឺតក្រទម មិនសង្រួមទេនោះ នឹងមិនទទួលបានការគោរពរាប់អាន និង កោតសរសើរឡើយ ប៉ុន្តែបើបែរជាបានវិញគឺបានតែពីសំណាក់ពួកជនប្លមប្រចុបប្រចែង និង ជនពាលតែប៉ុណ្ណោះ ។ ដរាបណាគំនិតប្រកាន់ពូជសាសន៍ជាតិ ត្រកូល និងអស្មិមានៈបានត្រូវលះបង់អស់ ហើយ ហើយប្រព្រឹត្ត ធ្វើតែអំពើល្អព្រោះក្តីមិនប្រមាថ ដរាបនោះសេចក្តីសុខ ចម្រើននឹងកើតមានជាមិនខាន ។ ដូច្នេះការប្រព្រឹត្តបន្ទាបខ្លួន ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៤. សេចក្តីសណ្តោសត្រេកអរចំពោះរបស់ដែលមាន (សន្តុដ្ឋី ច ) ។
នេះបានដល់សភាពនៃចិត្តដែលត្រេកអរ ទៅតាមមានតាមបាន គឺទៅតាមសមត្ថភាព និងលទ្ធភាពរបស់ខ្លួនដែលមាន ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនមនុស្ស អោយចេះ ខិតខំប្រងប្រែងព្យាយាមបំពេញការងារអោយយ៉ាងអស់ពីសមត្ថភាព និង សក្តានុពលរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែ ការដែលបានសម្រេចសម តាមបំណងប៉ុណ្ណា ក៏តោងចេះអោយតម្លៃ និង ពេញ ចិត្តរបស់ទាំងនោះ ព្រោះថាក្នុងលោកនេះ ប្រសិនបើ មនុស្សប្រាថ្នាអ្វីបានហ្នឹងនោះ ពិភពលោកមុខជាមិនបានគង់វង្សមកដល់ថៃ្ងនេះទេ ។ ម្យ៉ាងសោតរឿងពិតក្នុងលោក តែងតែមានការមិនសមបំណងជារឿយៗ ហេតុនេះ ដើម្បីរស់នៅដោយចុះសម្រុងនិងមានក្តីសុខនោះ គឺត្រូវចេះទទួលស្គាល់ការពិត និង ស្កប់ស្កល់ ចំពោះអ្វីដែលបានមកពីការខិតខំរបស់ខួន ។ បុគ្គលដែលមានសណ្តានចិត្តសណ្តោស រមែងមិនភ្លើតភ្លើន លោភលន់ ភ្លេចខ្លួន រហូតមើលងាយ ឬច្រណែននឹងអ្នកដទៃ នៅពេលដែលខ្លួនមានលាភយសស័ក្តិ ទ្រព្យសម្បត្តិក្តី ឬធ្លាក់ខ្លួនក្រខ្សត់ បាត់យសស័ក្តិក្តី ។ ដូច្នេះការ ព្យាយាមអប់រំចិត្តខ្លួនឱ្យបានជាចិត្តសណ្តោសយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៥. ភាពជាអ្នកដឹងឧបការគុណដែលអ្នកដទៃធ្វើហើយដល់ខ្លួន ( កតញ្ញូតា ) ។
បុគ្គលបែបនេះឈ្មោះថា កតញ្ញូបុគ្គល ។ បុគ្គលកតញ្ញូ ដែលបានតបស្នងសងឧបការ គុណគេវិញឈ្មោះថា កតញ្ញូតកត្តវេទីបុគ្គល ។ ឯបុគ្គលដែល បានធ្វើឧបការគុណ គឺសេចក្តីល្អគ្រប់យ៉ាងដល់អ្នកដទៃឈ្មោះថា បុព្វការី ។ មាតា បិតា ជាបុព្វការីរបស់កូន ព្រោះលោកបានបង្កើត ព្រោះលោកបានបង្ហាត់បង្រៀនបុត្រ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាបុព្វការីរបស់ពុទ្ធបរិស័ទ និងមនុស្ស សត្វទាំងឡាយ ព្រោះព្រះអង្គបានព្យាយាមរកឃើញនូវមាគ៌ារំដោះទុក្ខ គឺអដ្ឋង្គិកមគ្គ ដើម្បីមនុស្ស សត្វ ទេព្តាទាំងអស់ ៘ បើមិនមាន បុព្វការីជន មានមាតា បិតា ជាដើមទេនោះ សង្គមមនុស្សក៏មិនអាចស្ថិតស្ថេររីកចម្រើនបានឡើយ តោងប្រយ័ត្នបុគ្គល ខ្លះដឹងថាយើងជាមនុស្សមិនបំភ្លេចគុណ និង តែងតបស្នងសងគុណគេវិញជាប្រក្រតីនោះ ក៏បានឆ្លៀតឱកាសបង្កហេតុហើយ ធ្វើជាមកជួយយកអាសារយើង ដើម្បីអោយយើងជំពាក់គុណគេ (ទើបគេអោយយើង ធ្វើអ្វីម្យ៉ាងដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់ណាមួយ ) ។ ដូច្នេះការខិតខំកសាងខ្លួនឱ្យបានជា កតញ្ញូតកវេទីបុគ្គលផង ទាំងបុព្វការីបុគ្គលផង ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៦. កិរិយាស្តាប់នូវធម៌តាមកាល ( កាលេន ធម្មស្សវនំ ) ។
ធម៌ជាផែនទីសម្រាប់ស្វែងរកកំណប់គឺផលប្រយោជន៍ និង ក្តីសុខក្នុងជីវិត ។ ប្រការនេះបានដល់ការខិតខំឆ្លៀតពេលដ៏មមាញឹក នៃជីវិតប្រចាំថៃ្ង ទៅស្តាប់ព្រះធម៌យ៉ាង ហោចណាស់មួយអាទិត្យបានម្តង ព្រោះថាធម៌គឺជាគុណជាតិ បំភ្លឺបង្ហាញប្រាប់ឱ្យ ស្គាល់ខុស ស្គាល់ត្រូវ គុណទោស ល្អអាក្រក់ បុណ្យបាប យ៉ាងសត្យានុម័ត ដែលអាចយកទៅប្រព្រឹត្តបានសេចក្តីសុខខ្លួន ឯងនិងសង្គមជាតិ (ចំពោះទស្សនៈដែលថា ចាំដល់ចាស់ ឬ ពេលចូលនិវត្តន៍ពីការងារ សឹមស្តាប់ធម៌នោះ ជាទស្សនៈមិនទាន់ត្រឹមត្រូវឡើយ ) ។ ដរាបណាមានអ្នកប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិធម៌ គឺសេចក្តីល្អកាន់តែច្រើន ដរាបនោះសង្គមជាតិនិងពិភព លោកកាន់តែរីកចម្រើននិង សុខសាន្ត ។ ដូច្នេះការព្យាយាមស្តាប់ធម៌តាមកាល ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៧. សេចក្តីអត់ធ្មត់ (ខន្តិ ច ) ។
ខន្តី គឺសភាពនៃចិត្តស្ងៀមស្ងាត់ស្ងប់រំងាប់នឹងនរ ទោះត្រូវរងនូវអំពើអាក្រក់បែបណាមួយដូចជារងការប្រមាថមើលងាយ ឬ ភាពអយុត្តិធម៌ជាដើម ។ តាមធម្មតាក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ អ្នកដែលគ្មានខន្តី រមែងមានសេចក្តីក្រោធខឹងក្តៅក្រហាយជាប្រាកដ ហើយតែងតបទៅវិញដោយអំពើហិង្សា ឬ ពាក្យទ្រគោះ ដោយប្រការណា មួយមិនខាន ដែលជាហេតុនាំមកនូវជម្លោះគ្រប់ប្រភេទ ។ ចំណែក ឯអ្នកមានខន្តីធម៌វិញ ពេលរងនូវអំពើអាក្រក់បែបណា រមែងមិនក្រោធខឹង មិនក្តៅក្រហាយផ្តេសផ្តាសឡើយ ហើយតែងមានប្រតិកម្មទៅវិញដោយអហិង្សាប្រកបដោយ វិចារណញ្ញាណយ៉ាងថ្លៃថ្នូរបំផុត ដែលជាហេតុនាំមកនូវសុខសន្តិភាពយ៉ាងប្រពៃ ប្រការនេះគួរតែមិនមែនមានន័យថា ទោះជាត្រូវរងគ្រោះអយុត្តិធម៌យ៉ាងណា ក៏មិនអើពើឡើយ ។ តាមពិតបើឃើញថាគួរតែឆ្លើយតបនោះគឺតោងតែឆ្លើយតប ប៉ុន្តែធ្វើដោយចិត្តស្ងប់ មិនមែនធ្វើតាមកំហឹង ។ ដូច្នេះការព្យាយាមកសាងអប់រំខ្លួនឱ្យមានសណ្តានចិត្តប្រកបដោយខន្តី គឺសេចក្តី អត់ធន់ដ៏ប្រពៃហើយ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៨. ភាវៈនៃបុគ្គលដែលទូន្មានប្រៀនប្រដៅបានដោយងាយ (សោវចស្សតា ) ។
មនុស្សប្រដៅដោយងាយ គឺជាអ្នកដែលឆាប់ទទួលយកនូវដំបូន្មានឪពុកម្តាយ គ្រូ អាចារ្យ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ និងមតិយោបល់របស់បណ្ឌិតទាំងឡាយ ព្រោះភាពខ្លួនជាអ្នកឈ្លាសវៃមានការចេះដឹងច្រើន ឆាប់ពិចារណាឃើញនូវហេតុផលច្បាស់លាស់ ថែមទាំងជាបុគ្គលមាន ចិត្តបើកទូលាយ បន្ទាបខ្លួន មិនប្រកាន់មានៈ តែ ទោះយ៉ាង ណាតោងតែធ្វើដោយបញ្ញា ប្រយ័ត្នត្រូវជនពាលបញ្ចុះបញ្ចូល អូសទាញអោយលុះក្នុងគំនិត គិតខុស។ ឯអ្នកដែលមិនលុះតាមដំបូន្មានមាតាបិតានិងបណ្ឌិតជាដើម ក៏ព្រោះតែភាពនៃខ្លួនជា អ្នកមិនឆ្លៀសវៃ មិនមានការចេះដឹង ម្ល៉ោះហើយក៏មានការងងឹតងងល់ក្នុងអស្មិមានៈយ៉ាងធ្ងន់ធរ ។ មានតែការខិតខំរៀនសូត្រ និងស្តាប់ធម៌ ទេសនាជាដើមទេ ទើបអាចធ្វើខ្លួនឱ្យទៅជាបុគ្គលងាយប្រដៅបាន ។ ដូច្នេះការខិតខំកសាង ខ្លួនឱ្យបានក្លាយជាបុគ្គល ដែលគេងាយប្រដៅ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៩. កិរិយាបានឃើញ បានជួបនូវសាមណៈទាំងឡាយដែលមានឥន្ទ្រីយ៍ស្ងប់រំងាប់ហើយ (សមណានញ្ច ទស្សនំ ) ។ សមណៈគឺជាបព្វជិតដែលលះបង់ផ្ទះទៅបួស ហើយខិតខំប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិធម៌ ធ្វើកាយ វាចា ចិត្តឲ្យសប់សាត់ ចាកកិលេស គឺលោភៈ ទោសៈ មោហៈ មានឥរិយាបថសប់សាត់ស្រគត់ស្រគំគួរជាទីគោរពជ្រះថ្លានៃជនទាំងពួង ។ លើសពីនេះទៅទៀតសមណៈទាំងឡាយ លោកតែងឲ្យដល់អ្នកដែលបានមកជួបនូវដំបូន្មានដ៏ប្រពៃជាមាគ៌ា សម្រាប់ប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិ ឲ្យបានសុខចម្រើនក្នុងជាតិនេះ និងជាតិខាងមុខ ។ ដូច្នេះការបានជួបនឹងសាមណៈទាំងឡាយ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣០. កិរិយាសន្ទនាសាកសួរនូវធម៌តាមកាល (កាលេនធម្មសាកច្ឆា) ។
នេះបានដល់ការចេះបែងចែកពេលវេលា ឲ្យមានឱកាសសម្រាប់ជួបជុំគ្នាញឹកញាប់ ដើម្បីពិក្សាផ្លាស់ប្តូរយោបល់គ្នា អំពីធម៌វិន័យក្រោមអធិបតីភាពនៃ លោកអ្នកចេះដឹងជ្រៅជ្រះ ដែលជាអ្នកមានគុណធម៌ និងសីលធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ ដើម្បីអាចបំបាត់នូវចមល់គ្រប់យ៉ាងបាន ។ មួយសោត ដើម្បីពិភាក្សាដោះស្រាយនូវបញ្ហានានា និងស្វែងរកនូវការចុះសម្រុងគ្នា ។ ទង្វើបែបនេះ ក៏ជាការសាបព្រួសនូវវប្បធម៌អហឹង្សា និងសន្តិភាពផងដែរ ។ ធ្វើយ៉ាងនេះគឺពិតជាបានបង្កើតនូវការចេះដឹងរបស់ខ្លួន ឲ្យបានទូលំទូលាយច្បាស់លាស់ជាបន្តបន្ទាប់ ដែលអាចយកទៅប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិបានត្រឹមត្រូវ និងកើតផលប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯង និងសង្គមជាតិពិតប្រាកដ ។ ដូច្នេះកិរិយាចូលរួមក្នុងការសន្ទនាសាកសួរសីលធម៌តាមកាលជាមង្គលដ៏ ឧត្តម ។
៣១. សេចក្តីព្យាយាមដុតនូវបាបធម៌ ( តបោ ច ) ។ បាបធម៌បានដល់លោភៈ គឺការជាប់ចិត្តលោភលន់ហួស ហេតុទៅលើសម្ភារៈគ្រប់យ៉ាង១, ទោសៈ គឺចិត្តប្រទូសរ៉ាយស្អប់ក្រោធខឹងគ្រប់យ៉ាង១ និងមោហៈ គឺក្តីងងឹតងងល់ វង្វេងវង្វាន់ មានកាប់សម្លាប់ លួចបន់ និងកុហកឆបោក កេងប្រវ័ញ្ចជាដើម ។ រីឯតបៈធម៌បានដល់ការព្យាយាមដុតបំផ្លាញនូវកិលេសទាំងបីខាងលើផង និងព្យាយាមកសាងនូវអំពើល្អគ្រប់យ៉ាងមានទាន សីល ភាវនា សាងផ្លូវថ្នល់សាលារៀនជាដើមផង ដែលសុទ្ធតែមានប្រយោជន៏ដល់ខ្លួនឯង និងសង្គមជាតិយ៉ាងពិតប្រាកដ ។ ដូច្នេះសេចក្តីព្យាយាម ដុតនូវបាបធម៌ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣២. កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌ដ៏ប្រសើរ (ព្រហ្មចរិយញ្ច ) ។ នេះបានដល់កិរិយាព្យាយាមប្រព្រឹត្តសីលធម៌ដ៏ប្រសើរ ទាំង ៨ យ៉ាងគឺ ៖ មិនសម្លាប់ជីវិតសត្វ១, មិនលួចប្លន់១, មិនប្រព្រឹត្តស្នេហា១, មិនភូតកុហក១, មិនផឹកទឹកស្រវឹង១, មិនបរិភោគពេលរសៀលនិងយប់១, មិនរាំច្រៀង លេងភ្លេង និងមិនតុបតែងកាយដោយគ្រឿងអលង្ការ១, មិនប្រើប្រាស់សម្ភារៈអង្គុយ និងដេកក្នុងទីដ៏ប្រសើរពេក១ ។ នេះគឺជាការប្រព្រឹត្តសង្រួមកាយវាចាចិត្តយ៉ាងប្រពៃ ដែលមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯង ព្រោះបានធ្វើចិត្តឲ្យបានស្ងប់ស្ងាត់ និងមានប្រយោជន៍ដល់សង្គមជាតិ ព្រោះមិនបានរំខាន និងបៀតបៀនសង្គមជាតិ ។ ដូច្នេះកិរិយាប្រព្រឹត្តនូវព្រហ្មចរិយាធម៌ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៣. កិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ចធម៌ទាំងឡាយ(បរិយសច្ចាន ទស្សនំ )។ អរិយសច្ច ធម៌បានដល់ធម៌ពិតដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់៤យ៉ាងគឺ ទុក្ខសច្ចៈ សេចក្តីទុក្ខ១, សមុទយសច្ចៈ ហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ១, និរោធសច្ចៈ ទីដែលក្តីទុក្ខត្រូវបានរំលត់១, និងមគ្គសច្ចៈ វិធីរំលត់ទុក្ខ១ ។ សេចក្តីពិតនៃជីវិតមនុស្ស សត្វ ទេព្តា ក្នុងត្រៃភព គឺពោរពេញទៅដោយសេចក្តីទុក្ខប្រែប្រួលឥតខ្លឹមសារទាំងអស់ ។ មូលហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខនេះ គឺបណ្តាលមកពីជីវិត ដែលពោរពេញដោយកិលេសតណ្ហាគ្រប់បែបយ៉ាង ។ ដរាបណាកិលេសតណ្ហាត្រូវបានរំលត់អស់ហើយ ដរាបនោះសេចក្តីទុក្ខក៏មិនមានទៀតឡើយ ។ ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងឡាយ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធានសុទ្ធតែបានយល់ច្បាស់នូវអរិយសច្ចធម៌នេះ ហើយព្យាយាមប្រព្រឹត្ត ប្រតិបត្តិតាមមគ្គសច្ចដែលជាមាគ៌ា ដើម្បីរំលត់ទុក្ខប្រកបដោយអង្គ៨ គឺអដ្ឋង្គិកមគ្គ ទើបបានរំលត់កិលេសតណ្ហាឆ្លងផុតពីសេចក្តីទុក្ខគ្រប់យ៉ាង ។ ដូច្នេះកិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ចធម៌ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៤. កិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វានដោយបញ្ញាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ( និព្វាន សច្ឆិរិយា ច ) ។
នេះបានដល់ការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិនូវវិធីក្បួនច្បាប់ សីល សមាធិ បញ្ញា ឲ្យចេញជាលទ្ធផលច្បាស់លាស់ ។ ព្រះនិព្វានគឺជាលទ្ធផលនៃការ ប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិសីល សមាធិ បញ្ញា តាមអរិយមគ្គប្រកបដោយអង្គ៨គឺសម្មាទិដ្ឋិ ការយល់ឃើញត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដ ១, សម្មាសង្កប្បៈ ការត្រិះរិះត្រឹមត្រូវគឺគិតនិងរំលត់តណ្ហា១, សម្មាវចា ពោលតែពាក្យត្រឹមត្រូវ១, សម្មាកម្មន្តៈ ប្រព្រឹត្ត ធ្វើការងារត្រឹមត្រូវតាមធម៌ និងច្បាប់រដ្ឋ១, សម្មាអាជីវៈ ប្រកបមុខរបរត្រឹមត្រូវ ដោយចៀសវាងនូវអំពើបាប៥ យ៉ាងមាន ការលក់មនុស្សជាដើម១, សម្មាវាយាមៈ ខំព្យាយាមត្រឹមត្រូវ គឺព្យាយាមលះបង់អំពើអាក្រក់ដែលធ្លាប់ធ្វើឲ្យអស់ និងព្យាយាមចៀសវាងមិនធ្វើអំពើអាក្រក់ជាថ្មីទៀត, ព្យាយាមរក្សាគុណធម៌ និងសេចក្តីដែលមានស្រាប់អោយតាំងនៅ និងកាន់តែ ចម្រើនឡើង, ព្យាយាមសាងគុណធម៌ និងក្តីល្អដែលមិនទាន់មាន អោយមានជាប្រាកដ១, សម្មសតិ ការរលឹក ដ៏ត្រឹមត្រូវមានការរលឹកនូវ វេទនាខាងក្នុង និងវេទនាខាងក្រៅជាដើម១, និងសម្មាសម្មាធិ ការតម្កល់ចិត្តឲ្យនឹងខ្ជាប់ខ្ជួនក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ១ ។ ដូច្នេះការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិក្នុងមាគ៌ាប្រកបដោយអង្គ៨ រហូតធ្វើឱ្យជាក់ ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន ដែលជាគោលដៅចុង ក្រោយនៃជីវិតក្នុងលោកជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៥. ចិត្តនៃបុគ្គលដែលមិនញាប់ញ័រដោយលោកធម៌ ( ផុជ្ឋស្ស លោកធម្មេហិចិត្តំ យស្ស ន កម្បតិ ) ។
លោកធម៌គឺជាធម្មជាតិជាទីប្រាថ្នានិងជាទីស្អប់របស់មនុស្ស និងជាធម៌ដែលតែងកើតមាននៅក្នុងលោក ដល់មនុស្សគ្រប់រូប មិនថាបុគ្គលនោះជាអ្នកចេះដឹងធម៌ ឬ មិនចេះធម៌ឡើយ ហើយក៏មិនរើសមុខថា ជាពុទ្ធសាសនិក ឬ ជាសាសនិករបស់សាសនា ណាមួយឡើយ ។ លោកធម៌មាន៨ប្រការគឺ ការមានលាភសក្ការៈ១, ការបាត់បង់យសស័ក្តិ១, ការបាននូវការសរសើរ១, ការបានសុខសប្បាយ១, ការបាត់បង់លាភសក្ការៈ១, ការបាត់បង់យសស័ក្តិ១, ការបាននូវការនិន្ទារិះគន់១, ការបាននូវទុក្ខទោស១ ។ អរិយបុគ្គលទាំងឡាយ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន រមែងមិនញាប់ញ័រ គឺមិនសប្បាយភ្លើតភ្លើន ទាំងមិនទោមនស្សដោយលោកធម៌ទាំង ៨ នេះឡើយ ទើបពួកលោករមែងរស់នៅជាក្សេមក្សាន្តជានិច្ច ។ ដូច្នេះការព្យាយាម អប់រំចិត្តឲ្យបានទៅជាចិត្ត ដែលមិនញាប់ញ័រដោយលោកធម៌ទាំង ៨ នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៦. ចិត្តនៃបុគ្គលមិនសោយសោកចំពោះអារម្មណ៍ (អសោកំ ) ។ មនុស្សគ្រប់រូបតែងតែជួបនូវអារម្មណ៍ គឺហេតុការណ៍គ្រប់យ៉ាងរាល់នាទីនៃជីវិតរបស់ខ្លួន ។ ជាការពិតណាស់តាំងពីភ្ញាក់ពីដំណេកដឹងខួនឡើងត្រចៀកជួបនឹងសម្លេង ភ្នែកជួបនឹងរូប ច្រមុះជួបនឹងក្លិន អណ្តាតជួបនឹងរសជាតិ កាយប៉ះនឹងវត្ថុគ្រប់យ៉ាង ។ អារម្មណ៍ទាំងនេះ ខ្លះជាទីពេញចិត្តនាំឲ្យសប្បាយ ខ្លះជាទីស្អប់ខ្ពើម នាំឲ្យខឹងមួម៉ៅក្តៅក្រហាយ ។ ប៉ុន្តែព្រះអរិយបុគ្គលដែលជាមនុស្សដ៏ប្រសើរ មានចិត្តស្អាតបរិសុទ្ធ ចាកកិលេសតណ្ហា លោភៈ ទោសៈ មោហៈ ហើយនោះ លោកមិនសោយសោកក្តៅក្រហាយនឹងអារម្មណ៍ទាំងឡាយនោះឡើយ ។ ដូច្នេះការព្យាយាមអប់រំចិត្តរហូតបានជាចិត្តមិនសោកសៅ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៧. ចិត្តដ៏បរិសុទ្ធ ស្អាត ចាកកិលេស ( វីរជំ ) ។ នេះបានដល់ប្រភេទនៃចិត្តជាន់ខ្ពស់ ដែលមិនប្រឡាក់ដោយ កិលេសទាំងបីគឺ លោភៈ ចិត្តស្អប់ជាប់នឹងសម្ភារៈ និងអសម្ភារៈគ្រប់យ៉ាង ដែលនាំឲ្យមានសេចក្តីលោភលន់គ្មាន ទីបំផុត១, ទោសៈ ចិត្តថ្នាំងថ្នាក់ស្អប់ខ្ពើម ក្រោធខឹង ទោមនស្ស ប្រទូស្តនឹងសម្ភារៈគ្រប់យ៉ាងដែលនាំឱ្យកើតជាអំពើហិង្សាជាដើម១, មោហៈ ចិត្តវង្វេងក្នុងអារម្មណ៍ប្រកបដោយសេចក្តីសង្ស័យនិងរាយមាយ ឥតខ្មាសឥតខ្លាចអំពើទុចរឹត១ ។ ដូច្នេះកិរិយាអប់រំចិត្តឲ្យបានទៅជាចិត្តបរិសុទ្ធស្អាតចាកកិលេស ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៨. ចិត្តក្សេមក្សាន្ត (ខេមំ) ។ នេះបានដល់សន្តានចិត្តរបស់ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងឡាយដែលមានព្រះពុទ្ធ ជាប្រធាន ដែលបានឆ្លងផុតពីអន្លង់ទាំង៤គឺ ៖ អន្លង្ល់គឺកាមតណ្ហា១, អន្លង់គឺភពទាំងបី១, អន្លង់គឺទិដ្ឋិយល់ខុស១ និងអន្លង់ គឺអវិជ្ជា ការមិនយល់មិនដឹងនូវសច្ចធម៌១ ។ ចិត្តដែលបានឆ្លងផុតអន្លង់ទាំង៤ហើយ គឺជាចិត្តស្អាតបរិសុទ្ធ និងស្ងប់ក្សេមក្សាន្តក្រៃលែង ។ ដូច្នេះកិរិយាខំកសាងខ្លួនគឺអប់រំចិត្តឲ្យបានទៅជាចិត្ត ក្សេមក្សាន្តយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ បុគ្គលទាំងឡាយណា បានខិតខំកសាងខ្លួន ដោយខិតខំប្រព្រឹត្តិប្រតិបត្តិនូវមង្គលទាំង៣៨ប្រការនេះឲ្យបរិបូ ណ៌ហើយ រមែងមិនចាលចាញ់ក្នុងទីទាំងពួង រហូតសម្រេចមគ្គផលនិព្វានជាទីអវសាន ៕
Subscribe to:
Posts (Atom)